توکّل چیست

 یکى از نشانه هاى ایمان و تقوا،‌ توکّل بر خدا و اعتماد به پروردگار است. انسان مؤمن همه چیز را باید از خدا بداند و خود ل چیست و انسانى که توکّل به خدا دارد، چگونه است؟را وابسته به قدرت لایزال او بداند و با این پیوند همچون قطره اى که به دریا مى پیوندد، ‌خود را در امواج سهمگین بیندازد و از هیچ چیز نهراسد.

مرحوم استاد علامه طباطبایی(ره) مى فرماید :«حقیقت مطلب این است که نفوذ اراده و رسیدن به مقصود در عالَم ماده،‌ نیازمند به یک سلسله اسباب و عوامل طبیعى و روحى و نفسانى است. هنگامى که انسان وارد میدان عمل مى شود و کلیة عوامل طبیعى مورد نیاز را آماده مى کند، در چنین وضعى اگر انسان بر خدا توکل داشته باشد، اراده اش قوى و عزمش راسخ مى گردد و موانع و مزاحمات روحى در برابر آن خنثى خواهد شد، زیرا انسان در مقام توکل با خداوندى که همه چیز در یَد قدرت او است،‌ پیوند مى خورد. با چنین پیوندى دیگر جایى براى نگرانى و تشویش خاطر باقى نمى ماند و با قاطعیت با موانع دست و پنجه نرم مى کند تا به مقصود برسد. علاوه بر این نکتة دیگرى که در مورد توکّل موجود است، بُعد غیبى آن است؛‌یعنى خدا شخص متوکل را با امدادهاى غیبى مدد مى رساند و آیة شریفة‌ «من یتوکّل على الله فهو حسبه؛ هر کس بر خدا توکل کند خدا او را کفایت مى کند» چنین امدادهاى غیبى را نوید مى دهد.[۱]

از روایات نیز این معنا استفاده مى شود مثلاً امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «من توکّل على الله ذلّت له الصعاب و تسهّلت علیه الاءسباب و تبوّء الخفض والکرامة؛[۲] هر کس بر خدا توکل کند، سختى ها برای او نرم و آسان مى گردد و اسباب و وسیله ها برایش فراهم مى شود و در راحت و وسعت و کرامت جاى مى گیرد».

از دیگر آثار توکل، قوّت و شجاعت است. پیامبر(ص) فرمود: «من أحبّ أن یکون أقواى الناس فلیتوکّل على الله؛ کسى که دوست دارد قوى ترین مردم باشد، باید بر خدا توکل کند».

همّت عالى نیز یکى از آثار توکل است. امام جواد(ع) فرمود: «الثقة بالله تعالى ثمن لکل غال و سلّمٌ إلى کلّ عال؛ اعتماد به خدا بهاى هر چیز گرانبها و نردبانى به سوی همة بلندى ها است».

یک روز امیرالمؤمنین(ع) گروهى از مردم را دید که با برخوردارى از صحّت و سلامت، ‌کار را رها کرده وگوشة مسجد نشسته اند. فرمود: شما چه کسانى هستید؟ گفتند: ما متوکلین بر خدا هستیم. اگر چیزى پیدا کنیم،‌ مى خوریم و اگر چیزى نداشتیم صبر مى کنیم. امیرالمؤمنین(ع) فرمود: شما متأکلین بر مردم هستید، یعنى از دسترنج دیگران ارتزاق مى کنید، نه متوکّل بر خدا. گفتند: پس چه کنیم؟ حضرت فرمود: همانند ما رفتار کنید. هر گاه چیزى به دست آوردیم، در راه خدا مى بخشیم و هنگامى که در تلاش و کوششى که داریم به چیزى دست نیافتیم،‌ خدا را شکر مى کنیم.[۳]

بنابراین توکل بر خدا به معناى گوشه نشینى و کارنکردن نیست، بلکه انسان متوکل با تمام توان به کار و کوشش مى پردازد امّا توکل و امیدش بر خدا است.

۱] محمد رضا مهدوى کنی،‌ اخلاق عملی، ص 516،‌ به نقل المیزان، ج 4، ص 67.

۲] همان، ص 517، به نقل از شرح غرر، ج 5، ‌ص 425.

[۳] همان،‌ ص 523، به نقل از مستدرک الوسائل، ج 2، ص 289.