آیا مَثَل «خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو»را صحیح می دانید

 ابتدا باید توجه داشت که این تنها یک ضرب المثل است و حکم قطعی عقلانی یا حکم شرعی نیست که لازم باشد تا آن را به هر گونه که شده حفظ کرد.

با صرف نظر از این مسئله، این ضرب المثل به عنوان یک مسئلة رایج در جامعة ما، دو معنا می‌تواند داشته باشد:

1ـ گاهی انسان در جامعه ای زندگی می‌کند که ارزش و سنت های مشروع و مقبول در آن فراموش شده و اکثر مردم به فرهنگ و سنت های غیر منطقی عادت کرده، همان سنت ها را قبول دارند. در چنین فضایی گاهی گفته می‌شود: خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو. اگر انسان در چنین جامعه ای قرار گیرد، نه تنها نباید با جماعت همرنگ شود، بلکه باید با رعایت شرایط، با سنت های غیر مشروع مبارزه نماید. هنر مؤمنان و دین مداران در جوّ زدایی چنین جامعه ای ظهور می‌کند؛ چنان که پیامبران و بزرگان دین با سنت های غیر منطقی جوامع خویش مبارزه نموده و با فضای جامعة‌ خویش همسو و همرنگ نشده اند. از این رو عدم همرنگ شن آنان با سنت های غیر منطقی و غیر مشروع از امتیازات انبیا به حساب آمده است. حضرت ابراهیم(ع) در جامعه ای زندگی می‌کرد که بت پرستی و خرافه گرایی به اوج خود رسیده بود، ولی به رغم آنکه تنها بود، با مردم عصر خویش همسو نشد و تحت فضای جامعة خویش قرار نگرفت، گرچه عدم همسویی او با سنت های پذیرفته شدة عصر خود، سختی را در پی داشت؛ از این رو خداوند او را ستود.[۱]

پیامبر اسلام(ص) در زمانی مبعوث شد که فرهنگ جاهلیت جزیره العرب را فرا گرفته بود.[۲] و پیامبر نه تنها جذب و همرنگ جامعة آن روز نشد،‌بلکه عملاً با سنت های جامعه مبارزه نمود و به فرهنگ سازی پرداخته و پیام آور عدل و معنویت بود و در راه رسیدن به این هدف سختی ها و اهانت ها را تحمل نمود تا آنجا که به او ساحر گفتند![۳]

به طور کلی اگر قرار بر این بود که همرنگ جماعت شوند، هیچ پیامبری نباید به تبلیغ دین خدا و دستورهای الهی می پرداخت و به آداب و سنت ها و عقاید باطل جامعة زمان خود به مبارزه می پرداخت.

ائمه(ع) نیز از وضعیت جامعة خویش راضی نبوده و با سنت های اشتباه همرنگ نمی شدند، گرچه در جامعه ای که آنها زندگی می کردند، دین و ارزش های آن نادیده گرفته شده بود؛[۴] از این رو امام علی(ع) یکی از اهداف حکومت خویش را حکامیت دین و ارزش های آن بیان نمود.[۵] و مدیران خود را به دین سالاری و ارزش مداری دعوت کرد.[۶]

امام حسین(ع) نیز یکی از اهداف قیام خویش را امر به معروف و نهی از منکر بیان نمود.[۷]

فلسفة امر به معروف و نهی از منکر، مبارزه با ناهنجارها است. البته مبارزه با وضع جامعة‌ غیر مطلوب باید بر اساس شرایط و سازکارهای خاص صورت گیرد. از این رو در آمورزه های دینی تقیه و سکوت نمودن نیز در برخی موارد خاص مدّ نظر قرار گرفته است. بنابراین اگر جامعه ای که انسان در آن زندگی می کند، مطلوب نباشد، نباید با آن همسو شد و به بهانة همرنگی با جماعت کارهای خلاف شرع انجام داد و یا به آن رأی مثبت داد و تنها اکثریت را در نظر داشت. اگر مبارزه با سنت های جامعة غیر مطلوب، پیامدهای منفی را در پی داشت و شرایط مبارزه فراهم نبود، لازم نیست مبارزه نمود، بلکه انسان یعی کند گناه و کارهای خلاف شرع انجام ندهد.

2ـ گاهی مقصود از همرنگ شدن جماعت بدان معنا است که انسان در جامعه ای زندگی می‌کند که بر اساس سنت ها و ارزش های دینی اداره می‌شود و فضای جامعه، فضای دین داری وارزش محوری است. طبیعی است در چنین جامعه ای همسویی و همرنگی وظیفة همة ارزشمداران و دین باوران است. عدم همگرایی و وادادگی از جامعة مطلوب نه تنها ارزش نیست، بلکه نوعی مخالفت با نظام دینی به حساب می‌آید. در جامعة آرمانی همسویی همگان لازم است.

شاید لزوم بیعت نمودن همگان وحضور همة مردم، به ویژة شخصیت ها بدان جهت است که همسویی و همرنگی در جامعة مطلوب ضروری است.

در یک جامعة کوچک به نام خانواده و محفل دوستانه نیز دو احتمال مذکور را می‌توان لحاظ نمود؛ از این رو در خانواده و محافل دوستانه که در ان خلاف شرع صورت می گیرد، نمی توان به بهانة همرنگ شدن با جماعت کار خلاف شرع انجام داد. با خانواده و محفلی که در آن ارزش و دین مداری حاکمیت دارد؛ باید همرنگ شد.

در مورد آداب و سنت های قومی وملی که مخالف با ارزش های دینی نیست و چه بسا پسندیده نیز هست، همرنگی و همسویی وحداقل احترام به آنها مطلوب و پسندیده است

.پی نوشت ها:

[۱] نساء (4) آیة 124.

[۲] فروغ ابدیت، ج 1 – 2، ص 43 به بعد.

[۳] ص(38) آیة 38؛ یونس (10) آیة 2.

[۴] مهدی پیشوایی، سیرة پیشوایان، ص 145.

[۵] نهج البلاغه، خطبة 131.

[۶] همان، نامة 53.

[۷] مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 84؛ مقتل مقرم، ص 139؛ بحارالانوار، ج 44،‌ص 329؛ مقتل خوارزمی، ج 1، ص 188؛ موسوعه کلمات الامام الحسین، ص 291