از آن جا که مقصد انسان، خدا و تقرب به او است و خدا وجودى بى نهایت است و آن بى نهایت، حدى ندارد (که آن را نقطه نهایى کمال و پرواز انسان بدانیم)(1) پس باید بگوییم زمینههاى تکامل انسان حد و حصر ندارد و نمىتوان نقطه مشخصى را تعیین کرد.
قرآن مجید مىفرماید: "یا ایّها الانسان انک کادح الى ربک کدحاً فملاقیه؛ اى انسان! تو با تلاش به سوى پروردگارت پیش مىروى و سرانجام او را ملاقات خواهى کرد".(2)
برایناساس انسان باید به تدریج مراحل نقصان را پشت سربگذارد و به مراحل بالاتر برسد. پیامبران و امامان هرگز خود را در یک حد متوقف نمىدانستند، از این رو از خدا هدایت و گام نهادن در صراط مستقیم را تقاضا مىکردند. پیامبر(ص) درخواست کرد: "ربّ زدنى علماً؛ خدایا علم مرا بیشتر کن!". قرآن مجید مىفرماید: "و یزید الله الذین اهتدوا هدىً؛ خداوند هدایت هدایت یافتگان را افزون مىکند".(3) پس تکامل انسان محدود نیست.
پىنوشتها:
1 - محمد مصباح یزدى، به سوى او، ص 129.
2 - انشقاق (84) آیه 6.
3 - مریم (19) آیه 76.