مهم ترین وظایف فرزندان در برابر والدین را توضیح دهید؟

 در آموزه های دینی استحکام نظام خانواده و رعایت حقوق دیگران از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ از این رو فرزندان نسبت به والدین وظایفی دارند که رعایت آن ها نقش بنیادی در استحکام نظام خانوادگی دارد. همان گونه که والدین نسبت به فرزندان وظایفی دارند.[1] که با انجام آن ها نقش اساسی در تربیت فرزندان و ایجاد جامعه ای ارزشی دارند. در این جا به برخی وظایف فرزندان نسبت به والدین اشاره می شود:

1) شناخت مقام والدین

یکی از وظایف فرزندان نسبت به والدین شناخت مقام و حق آنان است. در اسلام والدین جایگاه بس بلندی دارند تا آنجا که نگاه نمودن به والدین عبادت شمرده شده است. پیامبر(ص) فرمود :«... و النّظر الی الوالدین برأفة و رحمةٍ عبادةٌ؛[2] نگاه نمودن بر صورت والدین با مهربانی و لطف، عبادت است». از سوی دیگر در آیات[۳] و روایات[۴] به رعایت جایگاه بلند بدر و مادر سفارش شده است، چنانکه در روایتی آمده که «بهشت زیر پای مادران است».[۵] امام سجاد(ع) یکی از وظایف فرزندان نسبت به والدین را حق شناسی آنان دانست. امام سجاد(ع) فرمود: «و حق مادر این است که بدانی او تو را در جایی برداشته که کسی را بر نمی دارد. او از میوة دل خود به تو داده که کسی به دیگری نمی دهد. تو را به همة‌ اعضای خود نگهبانی کرده و باکی نداشته است که گرسنه ماند اما تو را سیر کند، و خود تشنه ماند و تو را سیراب کند، و برهنه باشد و تو را بپوشاند. خود در آفتاب باشد و تو را در سایه نگاه دارد و به خاطر تو بیداری کشد و تو را از گرما و سرما نگهدارد: پس جز به یاری خدا و توفیق او از عهدة سپاس مادر بر نخواهی آمد».۶]

2) احترام به والدین

در آموزه های دینی به احترام والدین سخت اهمیت داده شده است؛ تا آن جای که در آیات متعدد[۷] احترام به والدین در کنار توحید قرار گرفته[۸] و به فرزندان سفارش شده است که پدر و مادر فریاد نزنند: «... فلا تقل لهما أفٍّ و لا تنهر هما و قل لهما قولاً کریماً؛[۹] و بر آن ها فریاد مزن، و گفتار لطیف و سنجیدة بزرگوارانه به آن ها بگو».در آیة دیگر سفارش شده است که فرزندان در برابر والدین متواضع باشند: «بال‌های تواضع خویش را برایشان از محلت و لطف فرود آور، و بگو: پروردگارا، همان گونه که آن‌ها مرا در کوچکی تربیت کردند، مشمول رحمت شان قرار ده!».[۱۰]

در بعضی روایات به مصادیق، و نمودهایی از احترام اشاره شده است. از رسول‌خدا(ص) سوال شد: حق والد بر فرزند چیست؟ حضرت فرمود: «پدر و مادر را به اسم شان صدا نزند و در هنگام راه رفتن جلوتر از آن ها حرکت نکند و در هنگام نشستن در جلسه ای قبل از والدین ننشیند و اعمالی انجام ندهد که دیگران به خاطر اعمال فرزند، پدر و مادر را دشنام دهند».۱۱]

3) احسان به والدین

یکی از وظایف مهم فرزندان نسبت به والدین، احسان به آنان است، از این رو قرآن و روایات همگان را به احسان به والدین فرا خوانده و از آن به عنوان جهاد یاد کرده است.[۱۲]

در قرآن آمده است: «لا تعبدون إلاالله و بالوالدین احساناً؛[۱۳] جز خداوند یگانه پرستش نکنید و به پدر و مادر نیکی کنید». نیز: «چیزی را شریک خدا قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید».۱۴احسان به والدین بدان جهت اهمیت دارد که والدین در شکل گیری زندگی و تربیت فرزندان نقش بنیادی داشته و فرزندان مدیون زحمات طاقت فرسای والدین هستند.بر اساس ضرورت احسان به والدین است که بزرگان دین به والدین احترام گذاشته و به آنان احسان می کردند. مرحوم شیخ اعظم انصاری، مادرش را تا نزدیک حمام به دوش می گرفت و او را به زن حمامی سپرده، می ایستاد تا او را به خانه برگرداند. هر شب به دست بوسی مادر می آمد و صبح با اجازه او از خانه بیرون می رفت. شیخ انصاری به رغم آن که کار و تدریس بسیار داشت، ولی تمام نمازهای واجب عمر مادرش را قضا کرد.

4) اطاعت از والدین

یکی از وظایف مهم فرزندان نسبت به والدین اطاعت است. فرزندان وظیفه دارند که خواسته های مشروع والدین را بر آورند و از دستورهای آنان سرپیچی نکنند. حتی اگر پدر و مادر فرزند خویش از انجام عمل مستحبی نهی کنند،‌ فرزند نباید آن را انجام دهد. البته اگر اطاعت والدین موجب معصیت و نافرمانی خدا شود و یا با یکی از واجبات الهی تعارض پیدا کند، اطاعت آنان واجب نیست.[۱۵]

انجام ندادن وظایف نسبت به والدین، گاهی به عاق والدین شدن منجر می شود.علامه مجلسی در شرح کافی می گوید: عقوق والدین به این است که فرزند حرمت آن ها را رعایت نکند و بی ادبی نماید و آن ها را به سبب گفتاری یا رفتاری برنجاند و آزار و اذیت کند و در چیزهایی که عقلاً و شرعاً مانعی ندارد، نافرمانی نماید و این عقوق از گناهان کبیره است و دلیل بر حرمت آن، کتاب و سنت و اجماعِ خاصه و عامه است.[۱۶]

در برخی از روایات به آثار و پیامدهای عاق والدین تصریح شده است. پیامبر(ص) فرمود: «کسی که پدر و مادر خود را به خشم آورد، خدای را به غضب در آورده است».[۱۷]

همو فرمود: «کسی که والدین خود را بیازارد، مرا اذیت کرده و کسی که مرا بیازاد، خدا را آزار داده و آزار کنندة خدا ملعون است».[۱۸]

در مورد ارتباط بین آزار و اذیت پدر و مادر و ناراحت کردن آن ها و قبول نشدن اعمال، امام صادق(ع) فرمود: «کسی که به پدر و مادرش از روی غیظ بنگرد و بر والدین ستم کرده باشد، خداوند نماز او را نمی پذیرد».[۱۹]

همچنین پیامبر(ص) فرمود: «عاق والدین هر عملی که می خواهد، به جا آورد، زیرا هرگز داخل بهشت نخواهد شد».[۲۰]

از این رو در آموزه های دینی حتی داخل شدن به بهشت مبتنی بر رعایت حقوق والدین شده است. البته در روایات این مسئله تنها در مورد عاق والدین نیامده، بلکه در مورد امور دیگر نیز آمده و این مسئله به جهت اهمیت بسیار آن موضوعات است، نه این که باعث خلود انسان در آتش دوزخ الهی شود. مسئلة نیکی نکردن که در سؤال آمده، با عاق والدین متفاوت است. شاید کسی نیکی نکند، ولی عاق والدین نشود. عاق والدین شدن معمولاً در زمانی است که فرزند ناحقی و اذیت و آزار بسیار در حق والدین کرده باشد؛ زیرا هر چه باشد والدین فرزندان خود را دوست دارند و به راحتی آن ها را مورد عاق قرار نمی دهند. در چنین صورتی و با این شخصیت، آن اعمال خوب که انجام داده، واقعاً ارزش ندارند و یا اصلاً عمل خوب نیستند. از سوی دیگر والدین باید وظایف خود در برابر فرزندان را انجام دهند،‌تا نسل نو دچار شکل نشوند.

پی نوشت ها:

 ۱)مکارم  الاخلاق ص۲۲۰

[۲] بحارالانوار، ج 74، ص 45.

[۳] اسراء (17) آیة 23؛ تفسیر نمونه، ج 12، ص 72 به بعد.

[۴] کافی، ج 2، ص 158.

[۵] گناهان کبیره، ج 1 – 2، ص 127.

[۶] جعفر شهیدی، زنگانی علی بن الحسین(ع)، ص 180.

[۷] بقره(2) آیة‌ 83 ؛ نسا (4) آیة 36؛ انعام (6) آیة 151.

[۸] تفسیر نمونه، ج 12، ص 78.

[۹] اسراء (17) آیة 23.

[۱۰] همان، آیة 24.

[۱۱] بحارالانوار، ج 71، ص 45.

[۱۲] کافی، ج 2، ص 158.

[۱۳] بقره (2) آیة 83.

[۱۴] انعام (6) آیة 151.

[۱۵] تفسیر نمونه، ج 12، ص 79.

[۱۶] گناهان کبیره، ج 1- 2، ص 120.

[۱۷] گناهان کبیره، ج 1- 2، ص 118.

[۱۸] مستدرک الوسایل، کتاب نکاح، باب 75.

[۱۹] گناهان کبیره، ج 1-2، ص 119.

[۲۰] مستدرک الوسایل، کتاب النکاح، باب 75.